محمدرضا تاجیک از اشخاص تئوری پرداز اصلاح طلبان با روزنامه اعتماد مصاحبه ای انجام داده است.
تحلیل تاجیک ازموضع جناحها بعد ازاغتشاشات:اصولگرایان تندرو،تندروتر می شوند/حواس اصلاح طلبان جمع می شود
عبارات مهم : اصلاح طلب
محمدرضا تاجیک از اشخاص تئوری پرداز اصلاح طلبان با روزنامه اعتماد مصاحبه ای انجام داده است.
اصولگرایان تندرو،تندروتر می شوند/ حواس اصلاح طلبان جمع می شود ، تحلیل تاجیک ازموضع جناحها بعد ازاغتشاشات
اخيرا تجمعات اعتراضي گسترده اي را تجربه كرديم؛ اعتراضاتي كه گفته مي شد مبتني بر مطالبات اقتصادي مردم هست. شعارهاي مختلفي كه در تجمعات شنيده شد ولی نشان داد كه اين مطالبات صرفا اقتصادي نبوده و در بسياري موارد سياسي هست. شعارهاي سياسي كه اتفاقا يكدست و يك جنس نبود و نشان داد كه معترضان نماينده يك جريان سياسي خاص نيستند. به نظر شما اين مساله به معني عبور جامعه از جريان هاي سياسي موجود است؟ مي توان معترضان را يك طبقه يا جريان جديد تلقي كرد؟
براي پاسخ به نظريه پوپوليسم لاكلا رجوع كرده و آن را ارتقا می دهم. با گريز زدن به اين فضاي نظري، آنچه در جامعه گذشت را توضيح خواهم دهم. لاكلا پوپولسيم را يك جنبش ارتجاعي و توده وار و ناآگاهانه نمي داند بلكه يك جنبش مترقي پست مدرن مي داند كه مي تواند كثرت را به وحدت تبديل كند. كثرت نيروهاي اجتماعي با انگيزه ها و انگيخته هاي متفاوت مي تواند پيرامون يك مطالبه جمع و تبديل به جمعيت شده است و يك كنش جمعي مشترك را سامان دهد. اينجا است كه مي خواهم به نظريه او وارد شده است و يك افزوده داشته باشم.
محمدرضا تاجیک از اشخاص تئوری پرداز اصلاح طلبان با روزنامه اعتماد مصاحبه ای انجام داده است.
آنچه در جامعه ما اتفاق افتاد نشان داد كه مي توان پيرامون مطالبه كثير نيز وحدت داشت. لزوما نبايد مطالبه واحد داشته باشيم. مي توانيم نيروهاي اجتماعي با انگيزه ها و انگيخته هاي مختلف، با مرام ها و منش ها مختلف، با اهداف و آمال متفاوت و حتي مطالبات، شعارها و پيام هاي متفاوت داشته باشيم.
اين جمع چطور يك باره تصميم به شورش گرفت. كدام جرقه موجب شد كه اعتراضات نهفته در جامعه نمود پيدا كند؟
گاهي موقعيت، تاريخ و وضعيت است كه شورش مي كند. در انقلابات رنگي اروپاي شرقي اصطلاح «حالا وقتشه» به كار برده مي شد. ممكن است در طول تاريخ علل و عوامل بالقوه و خفته فراواني وجود داشته باشد ولی وقت بروز و ظهور آنان فرانرسيده باشد. براي همين ماركس در انديشه بود كه آیا پرولتاريايي كه چيزي جز زنجيرهاي در دست براي از دست دادن ندارد، شورش نمي كند. يا به تعبير حضرت امير (ع) «متعجبم از مردمي كه نان شب ندارند ولی شمشير برنمي كشند».
ماركس به اين نتيجه رسيد كه شرايط عيني همچون فقر، ستم و فاصله طبقاتي براي شورش كفايت نمي كند و مورد نیاز است كه شرايط ذهني نيز فراهم شود. به همين خاطر تلاش كردند تا شرايط ذهني را به وسیله يك نوع روشنفكر ارگانيك به پرولتاريا تزريق كرده و او را آماده حركت كنند.
اصولگرایان تندرو،تندروتر می شوند/ حواس اصلاح طلبان جمع می شود ، تحلیل تاجیک ازموضع جناحها بعد ازاغتشاشات
گاهي شرايط ذهني فراهم است ولی شرايط عيني فراهم نيست. يعني مردم همه چيز را سياه و منفي مي بينند. حتي كسي كه بورژوا است زندگي را مثل پرولتاريا فهم مي كند. احساس نداري، ناامني، ستم و ظلم دارد. ممكن است سوار بنز و پورشه باشد، ويلا داشته باشد و… ولی ناراضي است.
گاهي نيز شرايط ذهني فراهم است ولی شرايط عيني فراهم نيست. يعني آن رهبري، ايدئولو‍ژي، ساماندهي و فضاي عيني كه اقشار مردم را به يكديگر پيوسته و موجب شروع حركت و روان شدن عقبه اجتماعي شود؛ فراهم نيست. به عبارتي وقتي شرايط عيني و ذهني هر كدام به تنهايي فراهم باشد، كاري از پيش نمي رود. اين دو در تاريخ يكجايي به هم مي رسند. تقاطع ايجاد مي شود، متراكم مي شوند، دست به دست هم داده و بستر شروع حركت فراهم مي شود. بنابراين حركت مردم جايي شروع مي شود كه شرايط ذهني و عيني همديگر را قطع مي كنند. اگر مجال طبيعي نيز در جامعه ايجاد شود از آن استفاده و هر روزنه اي را فراخ مي كنند.
محمدرضا تاجیک از اشخاص تئوری پرداز اصلاح طلبان با روزنامه اعتماد مصاحبه ای انجام داده است.
همان گونه كه متذكر شدم طبيعي است كه حكايت يك خيزش و جنبش در شروع با حكايت آن در ادامه تفاوت دارد. در ادامه هر گروه، هر بيگانه، هر جريان و اپوزيسيوني تلاش مي كند موج راه افتاده را به نفع خود مصادره كند، بنابراين به طور فزاينده اي صورت و سيرت حركت تغيير مي كند. هر لحظه به رنگي بت عيار متفاوتي درمي آيد. اين رود هر لحظه رود ديگري مي شود. بنابراين اگر مي خواهيم تحليل كنيم بايد شروع و ادامه يك جريان را از يكديگر تفكيك كنيم زيرا در غير اين صورت دچار انحراف تحليلي شده است و انحراف تحليلي ما را به انحراف تدبير مي كشاند و باعث مي شود كه با همان نگاه تحليلي كژ بر شورش ها دامن زنيم.
اصلاح طلبان اتفاقات اخير را فرصتي دانسته تا ثابت كنند كه در چارچوب حاكميت قرار دارند و به مصالح و منافع ملي مي انديشند. اين برخورد را چطور ارزيابي مي كنيد؟ آيا اين بهترين واكنشي بود كه جريان اصلاح طلب مي توانست نشان دهد؟
اصولگرایان تندرو،تندروتر می شوند/ حواس اصلاح طلبان جمع می شود ، تحلیل تاجیک ازموضع جناحها بعد ازاغتشاشات
به نظر من اين همسويي، هماهنگي، هم كنشي و همراهي بيش و پيش از اينكه ناظر بر يك كنش ايجابي باشد ناظر بر يك كنش سلبي بود. اصلاح طلبان در نفي خشونت همراستا شدند، اگرچه معناي آن، تاييد وضعيت موجود يا تاييد تدبير تدبيرگران منزل نبود. به نظر من جريان اصلي اصلاح طلبي تلاش دارد با حفظ فاصله انتقادي خود نسبت به حكومت و قدرت و با حفظ فاصله انتقادي خود نسبت به خشونت، در ميانه بايستد. در شرايط كنوني، برخي سعي دارند يك اين هماني كامل ميان اصلاح طلبان و جريان قدرت تصوير كرده و اين تصوير را جا بيندازند و در مقابل، برخي ديگر تلاش دارند كه نوعي ربط و رابطه ميان اصلاح طلبان و اينگونه شورش ها بيابند. از نظر من، نمي توان اصلاح طلبان را نافي و عدوي جريان اوليه اي كه براي احقاق حق و حقوق در كف خيابان اتفاق افتاد، تعريف كرد، ولی بي ترديد، آنان نافي و عدوي هر نوع خشونت نيز هستند.
از اينكه معترضان به كدام جريان سياسي منسوب بودند، مطلع نيستيم ولی طبيعتا بخشي از آنها با اصلاح طلبان همراه بودند. اصلاح طلبان قبل از اين ناآرامي ها از بخشي از بدنه خود كه به دلايلي از راي به روحاني پشيمان شده است بود، فاصله گرفتند. در جريان اين اتفاقات نيز با بخش ديگري كه اعتراض در خيابان را گزینش كرده بود، فاصله گرفتند. به نظر شما اين راه و روش چه نتيجه اي براي اين جريان خواهد داشت؟
جريان اصلاح طلبي بيش و پيش از آنكه از دگر بيروني به نام اصولگرايي ضربه بخورد از ياران غار خودش ضربه مي خورد. در واقع از اوست كه بر اوست. عده خاصي كه نقش شواليه هاي هميشه پيروز و هميشه در قدرت اصلاح طلبي را دارند با بهر ه برداري ابزاري از جريان اصلاح طلبي ميان بدنه اصلاح طلبي و جريان اصلاح طلبي و حتي رهبران آن، شكاف و فاصله ايجاد كرده و مي كنند. به نظر من اين فاصله و شكاف به شكل فزاينده اي در حال تشديد است.
همواره گفته ام كه جريان اصلاح طلبي يك سرمايه نمادين، فرهنگي، اجتماعي و تاريخي در جامعه ما هست. نسل ها تلاش شده است تا اين سرمايه انباشته و امروز به دست ما رسيده هست. نبايد از آن صرفا در جهت حضور در صحنه سياست و قدرت استفاده كنيم. با اين سرمايه مي توانيم با مردم حرف بزنيم، با نسل جوان رابطه برقرار و براي نسل آتي يك نظام معنايي ايجاد كنيم. اصلاح طلبي سرمايه اي است كه مي توان از درون آن سبك زندگي بيرون كشيد و به نيازهاي گفتماني نسل خود پاسخ داد. نبايد آن را تقليل داد و در فضاي قدرت خلاصه كرد. نبايد فقط سر ميز قدرت با كارت اصلاح طلبي بازي كرد.
اما متاسفانه اين كار شده است و برخي براي اينكه سر ميز قدرت حاضر باشند و در قدرت جايي براي آنها تعريف شود به نام عقلانيت سياسي اصلاح طلبي را به مسلخ برده و با جرياناتي كه داراي هويت و گفتمان مشخص نبوده، گره زدند؛ جريان هايي كه به خاطر همين مشخص نبودن حريم گفتماني، مي توانند به اقتضاي شرايط از اولترا راست تا اولترا چپ نقش بازي و مواهب هر حركت را نصيب خود كرده و مضارش را نصيب اصلاح طلبان كنند. اين اتفاقي است كه در عمل افتاد و ما ميراثخوار هزينه هاي يك جريان شديم در حالي كه مواهب آن نصيب عده ديگر شد. به نظر من امروز بايد اصلاح طلبي را از چنبره و شر چنين اصلاح طلب هايي رهانيد. تا وقتي چنين افرادي چنبره زده و به نام تماميت اصلاح طلبي سخن گفته و تصميم مي گيرند و تماميت اصلاح طلبي را به مثابه يك كارت در بازي خود هزينه مي كنند، چيزي از اصلاح طلبي باقي نمي ماند.
اصولگرايان نيز به اين اعتراضات واكنش هايي نشان دادند. در ابتدا و زماني كه تجمع در مشهد شكل گرفت، خوشحال هم بودند. حداقل اين طور به نظر مي رسيد. ولی وقتي كه اعتراضات به شهرهاي ديگر سرايت و شعارها تغيير كرد، آنها نيز مردم را به بيان اعتراضات به شيوه هاي مدني دعوت كردند. بعضا راهكار نيز ارايه مي كردند. به نظر شما جريان دولت ستيز ديروز كه به تعبير آقاي جهانگيري دولت دود اقداماتش به چشمش رفته، از اين بعد ناگزير به مدارا با دولت مي شود؟ ميانه روترها تقويت مي شوند يا اصولگرايان اين تجربه را سریع فراموش كرده و به منزل اول برمي گردند؟
در اين فضا با پديده و پديده هايي مواجه هستيم كه من نامش را «انقلابيون نادان» و «ضدانقلابيون نادان» مي گذارم. انقلابيون ناداني كه در اثر تحليل غلط از شرايط جامعه و مردم خواستند، گرد و خاكي برپا كنند و آبي گل آلود كنند تا در آن ماهي بگيرند. ضدانقلاب نادان هم آناني هستند كه با ذوق زدگي كودكانه خود و با هول شدن نظري و عملي خود و با صدور تحليل و تجويزها تخيلي و وهمي خود و با ديدن و جستن حقايق ناجور در ناآرامي ها و به ياري طلبيدن اين بيگانه و آن خارجي، دست افشان و پاي كوبان سرود «ما داريم مي آييم» سر دادند. به عبارتي ديگر، دسته اول با ناداني خود حركتي را ايجاد كردند كه نتوانستند آن را كنترل و تدبير كنند و گروه دوم با ناداني خود روايت و حكايت را دگرگونه و باژگونه كردند.
اما در پاسخ به قسمت بعدي پرسش شما بايد بگويم كه بي ترديد، دريافت پيام در ميان اصولگرايان و اصحاب قدرت واحد نخواهد بود و با توجه به نوع دريافت پيام بايد منتظر كنش ها و واكنش هاي متفاوت باشيم. آنچه آرزو مي كنم و اميد دارم اين است كه پيام واقعي و حقيقي اين جريان دريافت شده است باشد و تلاش شود كه بسترهاي رويش و زايش چنين جرياناتي تدبير، تمهيد و مرتفع شود. تا وقتي چنين بسترهايي وجود دارند شاهد چنين حركت هاي راديكالي در جامعه خواهيم بود.
آيا چنين اتفاقي خواهد افتاد؟
همان گونه كه گفتم دريافت اين پيام عنوان اميد و آرزوي من هست. به گمانم در فرداي اين واقعه برخي از اينها در مواضع گذشته خود راديكال تر شده است و در قالب شواليه هاي پيروز ظاهر مي شوند. مي گويند ديديد كه بور شديد، ديديد كه بار ديگر غلط كرديد راه. و مشعوف از اين پيروزي به يك تعطيلات تاريخي ديگر مي روند. برخي نيز وارد پروژه فرافكني مي شوند تا از آنچه در درون موجب بروز و پيدايش چنين جرياناتي شده است هست، گذر كنند و همه چيز را به گردن فضاي بيرون از جامعه بيندازند.
بنابراين مهم اين است كه از اين تلنگر و سيخونك تاريخي چگونه درس بگيريم. به قول سعدي مي توانيم پند گيريم يا ملال. مي توانيم از اين واقعه به عنوان يك وقت براي فهم و حل مشكل استفاده كنيم و اجازه تداوم، انباشت و حاد شدن آن را ندهيم، مي توانيم از كنار آن به سهولت و با عجله عبور كنيم و بگوييم فعلا همه چيز آرام هست. اين بستگي به اصحاب سياست و قدرت دارد كه چه درسي از اين ماجرا بياموزند. به قول بزرگي پديده و رخدادهاي تاريخي مي توانند با صداي بلند بروز و ظهور داشته باشند، ولی چه بايد كرد زماني كه گوشي براي شنيدن و چشمي براي ديدن وجود ندارد.
اصولگرايان شايد پند نگيرند و مسير درست را گزینش نكنند ولی آيا ناگزير به ميانه روي بيشتر هم نمي شوند؟ حداقل بعد از مشاهده پيامدهاي اخير دلواپس عواقب بروز چنين شورش هايي نخواهند بود؟
در جريان اصلي اصولگرايي يك پنداره و انگاره سنتي و ارتدوكسي وجود دارد و آن اين است كه ما يك پايگاه اجتماعي ثابت ولو محدود داريم. ثبات اين پايگاه اجتماعي نيز در ثبات مواضع ما هست. اگر در مواضع ما تلون ايجاد شود، ريزش خواهيم داشت و به همين دليل راديكال باقي مي مانيم. اين پنداره جريان اصلي اصولگرايي را از ميانه روي بازمي دارد. احساسم اين است كه در فرداي اين واقعه راديكال هاي اصولگرايي راديكال تر و ميانه روها ميانه روتر مي شوند. عده اي از آنها تلاش مي كنند كه نقد دروني داشته باشند و نارسايي جامعه خود را ديده و مشكلات مردم را درك و فهم و با يك تجويز منطقي تدبير كنند. عده اي ديگري نيز بيشتر به پيله دروني خود مي خزند و خود را گرفتارتر مي كنند.
اعتراضات اخير موجب شد در مقطعي احساس كنيم كه ممكن است اصولگرايان نيز ميانه روتر شوند. همان وقت در مورد به رسميت شناختن حق اعتراض مدني مردم، تفاهم حاصل شد. به اعتقاد شما اين نوع تفاهمات مقطعي بوده يا يك دستاورد است؟
قضاوت در اين باره سریع است و آينده همه چيز را مشخص مي كند. اين مي تواند يك حركت تاكتيكي باشد، يا به قول مرحوم شريعتي يك نوع استحمار غيرمستقيم باشد؛ يعني مردم را به حق كوچك قانع كردن تا از حق بزرگ تر بگذرند. بنابراين گاهي براي اينكه مساله سخت تر و اصلي تر مهار شود، تلاش مي شود با دادن امتياز كوچك تر از كنار مساله عبور شود. در آينده مشخص مي شود كه آيا اين مواضع بعضي اصولگرايان همان استحمار غيرمستقيم و كنش تاكتيكي است يا يك كنش استراتژيك است و اين جريان به نيازهاي مردم واقف است.
من شخصا فكر مي كنم كه جريان اصلي اصولگرايي به وضعيت واقف هست. واقعيت جامعه درك و شكاف طبقاتي را لمس مي كند، بارها به آن اشاره كرده و متوجه است كه زير پوست شهر و جامعه چه مي گذرد. شايد در همين مرز بين آگاهي و خودآگاهي، جريانات متفاوت جامعه به هم بپيوندند و با حفظ كثرت، تمايز و نگاه هاي متفاوت تلاش كنند كه مشكلات جامعه را مرتفع كرده و فرداي بهتري را فراهم كنند.
واژه های کلیدی: اصلاح طلب | اصلاح طلبان | فاصله گرفتن | اخبار سیاسی و اجتماعی
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
